Xét về khía cạnh học thuật và quản trị, việc tranh chấp vị trí Chủ tịch HĐQT đang nóng sốt tại HBC đưa ra rất nhiều bài học kinh nghiệm thú vị cho các doanh nghiệp đang trong quá trình đại chúng hóa. Hãy cùng CIIC review và rút ra một số "lesson learned":
1. Công ty cổ phần có bắt buộc phải có thành viên độc lập ?
Theo quy định tại Điều 137 Luật doanh nghiệp 2020, Công ty cổ phần có quyền lựa chọn tổ chức quản lý và hoạt động theo một trong hai mô hình sau đây, trừ trường hợp pháp luật về chứng khoán có quy định khác:
– Mô hình thứ nhất: Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát và Giám đốc hoặc Tổng giám đốc. Trường hợp công ty cổ phần có dưới 11 cổ đông và các cổ đông là tổ chức sở hữu dưới 50% tổng số cổ phần của công ty thì không bắt buộc phải có Ban kiểm soát;
– Mô hình thức hai: Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị và Giám đốc hoặc Tổng giám đốc. Trường hợp này ít nhất 20% số thành viên Hội đồng quản trị phải là thành viên độc lập và có Ủy ban kiểm toán trực thuộc Hội đồng quản trị. Cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của Ủy ban kiểm toán quy định tại Điều lệ công ty hoặc quy chế hoạt động của Ủy ban kiểm toán do Hội đồng quản trị ban hành.
Căn cứ vào quy định trên có thể thấy, khi công ty cổ phần hoạt động theo mô hình thứ hai (Không bao gồm công ty cổ phần hoạt động theo mô hình thứ nhất nhưng có dưới 11 cổ đông) thì phải đáp ứng điều kiện ít nhất 20% số thành viên Hội đồng quản trị phải là thành viên độc lập.
Xu hướng hiện nay nhiều Công ty đại chúng chọn vận hành theo mô hình thứ 2, có sự tham gia của Thành viên HĐQT độc lập.
HBC có đến 03/08 thành viên HĐQT là thành viên độc lập.
2. Vai trò của thành viên hội đồng quản trị độc lập:
Thứ nhất, nâng cao tinh khách quan của hội đồng quản trị. Hội đồng quản trị trong các công ty cổ phần chủ yếu là những cổ đông lớn, cổ đông chi phối và do đó, các quyết định của hội đồng quản trị thương gắn với lợi ích của những cổ đông này. Thực trạng này thường dẫn đến việc những quyết định được hội đồng quản trị đưa ra có thể bỏ qua hoặc xâm phạm đến quyền lợi ích hợp pháp của các cổ đông nhỏ lẻ, cổ đông thiểu sổ và các chủ thể khác như chủ nợ, người lao động, khách hàng… Nói cách khác, các quyết định được đưa ra thưởng gắn với yếu tố chủ quan trong nội bộ các thành viên hội đồng quản trị .
+ Thành viên độc lập với đặc điểm là những đối tượng độc lập, không có quan hệ về lợi ích hoặc quan hệ nhân thân với những người quản lý, điều hành, những cổ đông lớn, cổ đông chi phối nên những ý kiến, quyết định mà thành viên này đưa sẽ đảm bảo tính khách quan và thường hưởng đến trước hết là lợi ích chung cho công ty, tức là cũng để đảm bảo cho quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể bị ảnh hưởng bởi các quyết định của hội đồng quản trị. Theo đó, các ý kiến và quyết định được đưa ra bởi thành viên hội đồng quản trị độc lập sẽ nâng cao được tính khách quan trong quá trình làm việc, cũng như quyết nghị cuối cùng của hội đồng quản trị, qua đó góp phần hài hòa các lợi ích giữa các chủ thể có liên quan như bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các cổ đông nhỏ lẽ, cổ đông thiểu số, người lao động, chủ nợ, đối tác…. Nhìn rộng ra, các quyết định của hội đồng quản trị được đưa ra một cách khách quan hơn khi có sự tham gia của của thành viên hội đồng quản trị độc lập, hải hòa được lợi ích của các chủ thể có liên quan trọng quá trình tổ chức và hoạt động của công ty cổ phần, nâng cao hiệu quả hoạt động của hội đồng quản trị nói riêng, của công ty cổ phần nói chung.
– Thứ hai, tăng cường tính minh bạch:
+ Công ty cổ phần với đặc thù là các công ty đại chúng, công ty niêm yết với số lượng lớn các cổ đông, nhà đầu tư rất cần chứng tỏ sư minh bạch trong quá trình tổ chức và hoạt động của minh. Sự minh bạch trong hoạt động của công ty cổ phần là một trong những yếu tố quyết định đến lòng tin của các cổ đông, nhà đầu tư đặc biệt là sự minh bạch trong việc xây dựng chính sách, chiến lược phát triển, trong các hoạt động liên quan đến tinh hình tài chính nội bộ cũng như công khai các thông tin về tổ chức quản trị nội bộ và các giao dịch ảnh hưởng đến tình hình hoạt động của công ty cổ phần.
+ Sự không minh bạch trong tổ chức, quản trị điều hành công ty cổ phần là một trong những nguyên nhân dẫn đến những giao dịch gắn với các nhóm lợi ích, là cơ hội để phát sinh những sai phạm trong quản trị, điều hành Một trong những cách thể hiện sự công khai, minh bạch trong hoạt động kinh doanh của công ty cổ phần là sự có mặt thành viên hội đồng quản trị độc lập tham gia vào hội đồng quản trị .
+ Thành viên độc lập là những người “để mắt” đến sự công bằng, minh bạch trong hoạt động quản trị để đảm bảo cho các cổ đông, nhà đầu tư có thể tiếp cận được các thông tin quyết định đến quyền, lợi ích hợp pháp của chính họ trong quá trình đầu tư vào công ty cổ phần. Sự tham gia của thành viên hội đồng quản trị độc lập sẽ đảm bào cho tính minh bạch trong quá trình tổ chức và hoạt động của công ty cổ phần, ngăn ngừa việc che dầu, bưng bít các thông tin liên quan đến tình hình hoạt động của công ty, các giao dịch có dấu hiệu tư lợi có khả năng dẫn đến những sai phạm, tổn thất đối với công ty và đối với lợi ích của các chủ thể có liên quan, đặc biệt là các cỗ đông nhỏ lẽ, cổ đông thiểu số.
– Thứ ba nâng cao hiệu quả chất lượng quyết định của hội đồng quản trị
+ Thành viên độc lập thông thường là những cá nhân đã tham gia công tác quản lý, điều hành doanh nghiệp hoặc quản lý trong các cơ quan nhà nước chuyên ngành Họ là những người có kiến thức, kinh nghiệm trong quản lý, kiến thức chuyên ngành, và kiến thức, kinh nghiệm của họ sẽ góp phần nâng cao hiệu quả các quyết định của hội đồng quản trị Đặc biệt là các quyết định của hội đồng quản trị liên quan đến đầu tư, kinh doanh trong lĩnh vực mới hoặc lĩnh vực mà thánh viên hội đồng quản trị độc lập là người hiểu biết và thông thạo.
+ Ngoài ra, thành viên độc lập với góc nhìn của chủ thể bên ngoài các lợi ích nội bộ, có thể sẽ đưa ra góc nhìn tổng thể hơn, bao quát hơn đến toàn bộ các lợi ích của các chủ thể có liên quan, sẽ đưa ra những ý kiến, quyết định nhằm tăng cường tỉnh hiệu quả, khả thi của các quyết định của hội đồng quản trị, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh của công ty cổ phần, đảm bảo được quyền và lợi ích của doanh nghiệp và các cổ đông.
3. Thành viên độc lập Hội đồng quản trị đã thực sự “độc lập”?
Thứ nhất, hiện theo LDN 2020, cơ chế bầu thành viên độc lập HĐQT cũng tương tự như các thành viên HĐQT khác, đó là được giới thiệu, đề cử bởi các cổ đông trong công ty. Điều này tiềm ẩn rủi ro là trên thực tế, bản thân cổ đông sẽ có sự “gài cắm” các lợi ích, chi phối việc giới thiệu, bầu thành viên độc lập HĐQT và qua đó kiểm soát, chi phối quyết định của thành viên độc lập HĐQT sau khi đã được bầu. Do có ràng buộc về lợi ích, những thành viên độc lập HĐQT này khó có thể thực hiện công việc giám sát hoạt động của HĐQT một cách độc lập khách quan.
Thứ hai, trong quá trình tham gia vào các hoạt động của HĐQT dễ hình thành nên các mối quan hệ thân thiết nhất định với thành viên khác trong HĐQT hoặc với cổ đông. Mối quan hệ này có thể là yếu tố gây cản trở việc thành viên độc lập HĐQT đưa ra các ý kiến khách quan nếu có vi phạm của thành viên HĐQT khác.
Thứ ba, hiện chưa hình thành “thị trường lao động” riêng cho các thành viên độc lập HĐQT, số lượng thành viên độc lập HĐQT còn ít và chưa có cơ sở đào tạo chuyên nghiệp cho các đối tượng này. Do đó, vẫn còn tình trạng thiếu về số lượng, hạn chế về chất lượng.
Đối với HBC:
1. Không ai có thể phủ nhận vai trò vô cùng lớn của nguyên Chủ tịch Lê Viết Hải đã đưa HBC thành một trong những doanh nghiệp tư nhân lớn nhất trong ngành xây dựng. Sự tham gia của HBC cũng đã góp phần làm nên rất nhiều công trình có giá trị cho đất nước, giúp ích cho các Chủ đầu tư không chỉ về lĩnh vực chuyên môn mà còn hỗ trợ một phần nào đó về tài chính để công trình nhanh chóng đưa vào vận hành.
2. Cách vận hành như trên giúp HBC phát triển rất nhanh từ giai đoạn SME lên Large. Tuy nhiên, với quy mô lớn, mô hình như vậy đã không còn phù hợp. Chất lượng tài sản của HBC trở thành vấn đề lớn với nhiều khoản phải thu chậm/khó đòi, chi phí sản xuất kinh doanh dở dang lớn, chất lượng doanh thu ngày càng đi xuống, phụ thuộc vào đòn bẩy tài chính, vốn luân chuyển giảm sút và chuyển qua trạng thái âm (tiềm ẩn rủi ro lớn cho việc duy trì hoạt động)
Trước đây, CIIC đã có một số bài phân tích ngắn gọn, so sánh HBC và một số doanh nghiệp xây dựng khác. Theo kinh nghiệm CFO của CIIC, vấn đề trọng yếu của các doanh nghiệp thi công chính là ở việc chọn Chủ đầu tư và Thu hồi công nợ.
3. Việc tái cấu trúc HBC và vận hành theo mô hình quản trị mới là bắt buộc. Nếu Mr. Hiếu con trai Mr. Hải lên thay hoặc Mr. Hải vẫn giữ vị trí cũ, khả năng tái cấu trúc không thể đưa đến sự triệt để và như vậy sẽ làm con tàu HBC tiếp tục chìm dần.
4. HBC đã trở thành công ty đại chúng, không còn là công ty của một gia đình. Cơ cấu cổ đông của HBC khá phân mảnh (gia đình Mr. Hải chỉ chiếm khoảng 20% cổ phần), cổ đông nhỏ lẻ rất nhiều. Để bảo vệ cổ đông nhỏ lẻ, lúc này thành viên HĐQT độc lập cần phải xuất hiện.
5. Như đã nêu ở trên, về nguyên tắc, quyết định mà thành viên HĐQT độc lập đưa ra ""sẽ đảm bảo tính khách quan và thưởng hưởng đến trước hết là lợi ích chung cho công ty, tức là cũng để đảm bảo cho quyền, lợi ích hợp pháp của các chủ thể bị ảnh hưởng bởi các quyết định của hội đồng quản trị".
Ở đây, 3 thành viên HĐQT độc lập đã kết hợp cùng 1 thành viên HĐQT kiêm phó TGĐ (Ban điều hành) cùng chí hướng và đưa ra quyết định chung (thay thế vị trí Chủ tịch HĐQT). Nói theo ngôn ngữ bình dân thì thành viên HĐQT kiêm Phó TGĐ này đã thực hiện hành vi "lật đổ" (sau khi được nguyên CT kiêm TGĐ nâng đỡ, tạo điều kiện và đưa lên vị trí như ngày hôm nay).
Việc "lật đổ" này, tại thời điểm hiện nay, là chưa thể bình luận. Nếu 4 thành viên HĐQT này thực sự vì HBC, vì đại đa số cổ đông, và họ đã có hướng tái cấu trúc rõ ràng để giúp công ty tốt lên, thì cần hoàn toàn được ủng hộ.
Ngược lại, nếu họ vì "lợi ích nhóm", liên kết với nhau vì một nhóm cổ đông nào đó để thâu tóm công ty trong giai đoạn chuyển giao thế hệ và khó khăn hiện nay, thì đã đi ngược lại tiêu chí "minh bạch, khách quan, hướng tới lợi ích chung".
Bài học rút ra: Chủ doanh nghiệp một khi đã xác định đại chúng hóa thì cần tôn trọng, phải theo luật chơi và chuẩn bị sẵn sàng việc "đứa con tinh thần" của mình một ngày nào đó sẽ phải giao cho người khác quản lý, dạy dỗ, và thậm chí ...mất hẳn nó. Apple của Steve Jobs, CotecCons của Nguyễn Bá Dương là 2 trường hợp tiêu biểu như vậy.
#hbc #xaydunghoabinh #CTD #HDQT #thanhvienHDQTdoclap #GiamDocTaiChinh #quantrichienluoc #thicongxaylap
